Адамдарға қолайлы жағдай жасау үшін көп жұмыс қажет. Сондықтан ыстық ауа көп ластанады, температураның жоғарылауына байланысты судың сапасы төмендейді, соның салдарынанадамдар азап шегуде.
АҚШ ғалымдары жаһандық жылыну ұйқысыздыққа шалдыққан адамдардың көпшілігіне әсер ететіндігін көрсетті. Температураны және ұйқының сапасын зерттейтін зерттеушілер осындай қорытындыға келді. 750,000 американдықтар ыстық ауа-райында ұйықтау қиын болғандықтан ешқашан ұйықтамайтынын хабарлады. Бұл жағдайда ұйқысыздық адам денсаулығына тікелей әсер етеді. Физикалық ғана емес, ұйқының нашарлауы адамның психологиясына да әсер етеді. Сонымен қатар, жұмысшылар мен жұмысшылардың жоғары температурада тиісті, сапалы қызмет көрсете алмауына байланысты еңбек өнімділігі төмендейді. Егер ғаламдық жылыну жылдам болса, ғалымдар мұздықтар 50 жылдан кейін ериді деп болжайды. Жағажай елдері су астында қалып, жер қатып қалады. Ауаның орташа температурасы 10-15 градусқа төмендейді. Ауа температурасының өзгеруіне сезімтал адамдар қатты зардап шегеді. Дауыл және су тасқыны сияқты апаттар жиі кездеседі. Ағаштар климаттың өзгеруіне өте баяу бейімделетіндіктен жоғалып жатыр. Ауыз судың жетіспеушілігі бар, бұл әртүрлі аурулар мен ауруларды тудырады. Сонымен бірге жаһандық соғыс қаупі бар.Ғаламдық жылынудың алдын алу үшін адам планетаның климатын бақылай алады деген сенім бар. Парниктік газдардың атмосфераға шығарылуын болдырмаудың жолдары, соның ішінде энергия көздерін, көмірқышқыл газын пайдалануға байланысты проблемалар.
Бүгінгі таңда жаһандық жылынудың алдын алу үшін жаңа идеялар мен тәсілдер жасалынуда. Мысалы, парниктік газдар шығарындыларын тежеуге ағзаларды ендіру және жасанды ағаштарды қолдану арқылы қол жеткізіледі. Әрине, мұндай құрылғыларды шығару көп уақытты, қаржыны талап етеді. «Ғаламдық жылынудың алдын алуға болады», – дейді экологтар. Ол үшін әлем елдері келісімге қол қоюы керек. Қазіргі уақытта Еуропа елдерінің 30-40% баламалы энергия көздеріне жүгінеді. Америка мен Еуропа бұл бағытта жақсы жұмыс істеуде. Мәселен, біздің елімізде баламалы энергия көздерін пайдалану тек 1% құрайды. Бұл өте қиын жағдай. Біз планетаның болашағы, біздің ұрпағымыздың болашағы туралы ойлауымыз керек. Жасайтын АбайатындағыҚазҰПУ-ніңХабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары»сериясы, №3(65), 2020 ж. 17 жұмыс көп». Қазіргі уақытта АҚШ пен Қытай атмосфераға зиянды және қауіпті газдарды шығаруға бәсекелес болып жатқанын ескеруіміз қажет. Қазақстанда климаттың өзгеру салдарын жұмсарту және оларды ел бойынша бейімдеу бойынша стратегиялық бағыттарды белгілейтін бірқатар маңызды стратегиялар, тұжырымдамалар мен іс-қимыл жоспарлары бар. 2006 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамуға көшу тұжырымдамасы бекітілді. 2012 жылы Үкімет «Қазақстан-2050» стратегиясын қабылдады, ол елдің табиғи ресурстарын орнықты экономикалық өсу үшін тиімді пайдалануға бағытталған.
Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшу тұжырымдамасы 2013 жылы қабылданды, ал 2016 жылы «Қазақстан Республикасының жасыл экономикаға өтуі туралы кейбір заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң қабылданды (Қазақстан Республикасының Үкіметі, 2016 ж.). Қазақстанның «жасыл экономикаға» көшу тұжырымдамасын іске асыруға жауапты негізгі мемлекеттік орган – Энергетика министрлігі.
Негізгі құжаттардың бірі – су ресурстары, денсаулық сақтау, табиғи экожүйелер сияқты секторларда бейімделудің негізгі шаралары, сондай-ақ табиғи құбылыстарға ден қою шаралары жүзеге асырылады. Осы тұжырымдаманы іске асыру және проблемаларды, оның ішінде климаттың өзгеруіне байланысты проблемаларды бағалау Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі Кеңеске ұсынылады. 2013 жылы ұсынылған БҰҰ ИКК туралы Қазақстан Республикасының үшінші алтыншы хабарламасы ауылшаруашылығы болды, ал 2015 жылы БҰҰ ИКК бойынша Қазақстан Республикасының жетінші ұлттық қатынастарын дамыту басталды. Тянь-Шань тауларында экологиялық саясатты жүзеге асыру үшін Қазақстанның кең беткейлері бар. Қазақстанда қоршаған ортаны қорғау саласында жүйелі және нормативтік-құқықтық база бар, және де ел Парламенті қазір «Жасыл экономика» туралы заң жобасын әзірледі. Климаттың өзгеруіне бейімделудің заңнамалық құралдарын болашақта әзірлеу және енгізу үшін осы заңнамалық құжаттардың мәтіндерін қарап шығу климаттың өзгеруіне бейімдеу шараларын жүзеге асыру үшін бастапқыда сәйкес келетін қандай да бір ережелер пайдаланылды. Жалпы, табиғи экожүйелерді, адамдардың денсаулығы мен қауіпсіздігін қорғау ережелерінің өзгеретін климаттық жағдайларға және онымен байланысты салдарға қатысы жоқ. Қазақстанда климаттың өзгеруіне бейімделудің құқықтық негізі әзірленбеген, өйткені бейімделу шаралары әлі анықталмаған.
Жоғарыда аталған стратегиялық бағыттарды іске асырудың бағдарламалары мен жоспарлары жергілікті басқару деңгейінде айтарлықтай аз анықталған. Сәйкестік шараларын жоспарлау және жүзеге асыру үшін қолданылатын жеке құралдар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен табиғи төтенше жағдайлар туралы заңнамада бар. Климаттың өзгеру әлеуеті бар ауыл, су шаруашылығы, денсаулық сақтау, орман шаруашылығы және сақтандыру сияқты салалардағы қоғамдық қатынастар туралы заңнаманы қарастыру сәйкестік шараларының негізін құрайтын элементтерді анықтаған жөн екенін айтып өткен.
Қазақстандағы ұлттық деңгейде БҰҰ ICC жанындағы климаттың өзгеру департаменті ұсынылған Энергетика министрлігі келесі мекемелермен климаттық тәуекелдерді басқару және сәйкестікті үйлестіреді: «Қазгидромет» РМК – климаттың өзгеруін бақылау және болжау; «Қоршаған ортаны қорғаудың ақпараттық-талдау орталығы» РМК; «Жасыл Даму» АҚ, Энергетика министрлігінің жұмыс органы, Киото протоколы, Климаттың өзгеруін үйлестіру орталығы, БҰҰДБ, ГЭФ, Дүниежүзілік банк, АДБ, GIZ, AFC, MFSA, ФАО т.б. ә. халықаралық ұйымдармен және донор елдермен ынтымақтастық. Тиісті министрліктердегі (Ауыл шаруашылығы министрлігі, Ішкі істер министрлігі, Энергетика министрлігі, Білім және ғылым министрлігі) комитеттер мен департаменттердің климаттың өзгеруіне бейімделу шараларын қабылдауды белсенді үйлестіруі қажет. Бұл Қазақстанда жүргізіп отырған саясатты сақтау туралы нақты белгіленген көзқарастарға ықпал етуі керек.
Қазақстанда ВестникКазНПУ им. Абая, серия «Естественно-географические науки», №3(65), 2020 г. 18 климаттың өзгеруіне бейімделудің институционалды негіздері бойынша жалпы басшылықты қамтамасыз ететін, басымдықтарды белгілейтін, климаттың өзгеруінің салдарын азайту үшін саясатты, бағдарламаларды және инвестициялардың орындалуын үйлестіретін және қадағалайтын тиімді салааралық орган әлі жоқ. Ол кұрылуы керек. Алайда, салалық деңгейде кейбір бейімделу шаралары жүзеге асырылады, олардың көпшілігі қазіргі заманғы климаттық жағдайларға бейімделуді мақсат етеді. Климаттың өзгеруі күнделікті жұмыс пен жұмыстың тиімділігіне тікелей әсер етсе де, басқа министрліктер мен ведомстволарда климаттың өзгеруіне бейімделетін мамандандырылған бөлімшелердің болмауы маңызды мәселе болып табылады.
Зерттеуде жұқпалы аурулардың таралу қаупі мен табиғи ошақтардың пайда болу қаупі, Қазақстан аймағындағы ең қауіпті инфекциялар мен климаттың өзгеруіне ерекше көңіл бөлінеді. Осындай мәліметтерді география пәндерінің 7-8 сыныптарда тақырыптарда оқытылуы өте орынды. Ал енді географияда оқытылатын пәндерде қолдануға болатын тақырыптарды қарастырайып көрейік. Мысалы, 7-сыныпта қарастырылған тақырыптарды талдағанда климат бойынша келесі сабақ жоспарларын алуға болатынын байқады.
